Op keramiekles bij grootmeester Kazuya Ishida in Bali
Op keramiekles bij grootmeester Kazuya Ishida in Bali
Na een vlucht van 16 uur en nadat ik mijn koffer heb opgehaald op de luchthaven van de Balinese hoofdstad Denpasar, ontwaar ik meteen een vriendelijke dame die mij lachend staat op te wachten. Ze loodst me snel door de immigratiebalie en dan doorheen de wachtende menigte naar de gereedstaande Toyota monovolume die me snel naar de stad Ubud zal brengen.
Ubud zou ik de artistieke hoofdstad van Bali durven noemen. Ik ken de stad vrij goed omdat ik er al enkele keren heb verbleven. Ooit maakte ik een reportage voor Feeling Gold over het daar gevestigde keramiekatelier Gaya, een prachtig bedrijf dat hoogstaand, met de hand gedraaid functioneel keramiek produceert zoals tableware, vazen en hotelkeramiek. Gaya heeft ook een aparte afdeling waar meer artistiek keramiek wordt gemaakt en waar keramiekartiesten uit heel de wereld gedurende enkele maanden kunnen komen bezinnen en experimenteren met klei. Ik zal er gedurende twee weken een masterclass volgen om mijn horizonten als keramiste te verleggen.
Grootmeester Kazuya Ishida
De man voor wie het voor mij de moeite was om speciaal de reis naar Bali te maken, is de Japanse grootmeester Kazuya Ishida die ook in Europa bekend is. Hij komt uit het Japanse dorp Bizen, dat gerenommeerd is voor zijn eeuwenoude keramiektraditie. In het dorp wordt keramiek gebakken in gigantische houtovens en dat volgens de traditionele technieken.
Kazuya leerde het pottenbakkersambacht van zijn vader en ook van zijn grote leermeester pottenbakker/kunstenaar Jun Isezaki, één van de bekendste pottenbakkers van Japan.
De laatste jaren profileert Kazuya zich meer als kunstenaar dan als ambachtsman. Hij woonde een tijd in Londen waar hij werkte en les gaf, en nu reist hij de wereld rond om masterclasses te geven. Ik ben heel benieuwd om hem te ontmoeten.
De kennismaking tijdens een etentje samen met de andere cursisten is hartelijk. Keramisten uit Hongkong, Japan, Australië, Californië, Chili en Nederland zijn voor Kazuya naar hier gevlogen. Iedereen noemt hem hier ‘Kaz’. Wanneer ik hem ontmoet valt het me op hoe jong hij eruit ziet. Hij is 36, maar met zijn eerder kleine gestalte, zijn blond geverfd haar en zijn guitige lach ziet hij er welhaast een tiener uit.
De technieken van Kaz
De komende veertien dagen zal Kaz mij zowel de eeuwenoude technieken leren als mij initiëren in zijn hedendaagse en voor sommigen revolutionaire manier van werken. Kaz leert ons niet alleen de Japanse traditionele manier van pottendraaien, maar ook hoe vrij en ongecompliceerd omgaan met klei tot meer creativiteit kan leiden. Zo leer ik verrassende vormen te maken en dat op een vlotte en swingende manier.
Wat mij ook interesseert is te onderzoeken wat er gebeurt bij het bakken van de klei in een houtoven, wat de effecten zijn op de kleur en de structuur van de keramiek. Kaz gebruikt geen glazuur en het onvoorspelbare effect van de as van het brandende hout leidt tot allerlei kleurschakeringen en structuren die het werk een organische look geven.
Al die technieken wil ik leren van Kazuya. Het zullen wel intense dagen worden. Ik weet dat tijdens het bakken de cursisten dag en nacht bij de oven moeten blijven om hem brandend te houden en om de temperatuur te controleren. Een uitputtende klus. Om de temperatuur perfect onder controle te houden tijdens het hele bakproces moet je een heuse vuurmeester zijn. Het worden dus zware dagen en nachten. Twee weken lang, zaterdag en zondag inbegrepen, zullen we onder leiding van de immer enthousiaste Kazuya de geheimen van het pottenbakken verder ontrafelen.
Het mooiste moment, waar we met zijn allen veertien dagen naartoe leven, zal het openmaken van de oven zijn. Deze werd dichtgemetseld nadat alle gedroogde potten erin opgestapeld zijn, en pas na drie dagen en drie nachten stoken zal deze weer worden opengemaakt. Pas dan zullen we het resultaat van ons werk kunnen aanschouwen.
Kazuya maakt zowel potten als keramiek kunstwerken. Sommige vormen zijn echt kenmerkend voor zijn werk. We kunnen niet anders dan zijn talent en vakkennis bewonderen.
Een nachtelijk gesprek met de grootmeester
Tijdens een van de lange nachten waarbij ik samen met Kaz de oven bewaak en van het nodige brandhout voorzie, heb ik een lang gesprek met de grootmeester. Een interview als het ware. Kaz spreekt gebroken Engels en denkt lang na over zijn antwoorden. Dat maakt het gesprek zo bijzonder.
Ik begin met te verwijzen naar zijn geboortedorp Bizen, het oude keramiekcentrum van Japan, waar pottenbakken sinds mensenheugenis van vader op zoon wordt doorgegeven. Ik vertel hem dat in Europa pottenbakken erg populair is, maar dat het bij ons meer om een hobby gaat. Hij lacht.
Kaz: ”In mijn dorp Bizen zijn er weinig amateurpottenbakkers. Wij hebben een grote traditie in pottenbakken, het wordt beoefend door zeer ervaren ambachtslui, het duurt jaren om de kunst te leren en de gewone mensen durven er daarom niet aan beginnen. Ze denken dat ze niet voldoende kennis hebben.”
Pascale: “Misschien ligt het in de Japanse cultuur dat men angst heeft om iets verkeerd te doen.”
Kaz: “Ja. Ik denk het.”
Pascale: “In Europa gaan we er licht overheen. En denken we soms, we doen maar wat…”
Kaz: “Ja (lacht). Ik denk het. Wij zijn misschien niet zo vrij in onze creativiteit. De Japanse jongeren zijn nu wel vrijer dan vroeger, ze doen dingen voor hun plezier, vroeger moest je het vak volledig beheersen voor je ermee naar buiten kwam. De laatste jaren ben ik ook vrijer geworden. Daarvoor wilde ik het vak leren, de techniek beheersen, maar nu wil ik creatief zijn, nieuwe dingen doen. Ik wil vrij zijn. En ook plezier beleven aan mijn werk. Veel klassieke pottenbakkers hebben het daar moeilijk mee. In onze cultuur moet het altijd perfect zijn. Goed gemaakt zijn. Maar ik wil het doen voor de fun. De mensen in Bizen begrijpen dat niet altijd.”
Pascale: “Wat betekent creativiteit voor jou? Je zei me dat je niet weet wat creativiteit betekent.”
Kaz: “(denkt diept na, dan nadrukkelijk) Creativiteit. Cre-a-tivi-teit… Iets maken van jezelf, vanuit je eigen background. Iets nieuws maken, niet de traditie verloochenen, maar wel de platgetreden paden verlaten. Door de sociale media zien jongeren veel meer. Maar ik weet niet goed wat creativiteit is. Misschien iets maken dat nieuw is, waar je plezier aan beleeft, iets dat de mensen verwondert.”
Pascale: “Ik denk net dat je heel creatief bent.”
Kaz: “Bedankt.”
Pascale: “De dingen die je doet, zijn die nieuw?”
Kaz: “Ja.”
Pascale: “En hoe zijn de reacties in Bizen?”
Kaz: “In mijn omgeving van traditionele keramisten… ( denkt lang na) Oohoo… Ik weet niet wat ze denken. Zij hebben er niet zo veel belangstelling voor omdat wat ik doe zo verschillend is. Zoals workshops geven in het buitenland en persoonlijk werk maken. Soms word ik door de pers of lokale tv geïnterviewd en dan verwijs ik altijd naar onze traditie, ook al werk ik vernieuwend. Op die manier zet ik onze tradities in de kijker en dat appreciëren ze wel.”
Pascale: “Is er geen competitie met andere pottenbakkers? Jij wordt hier in Bali uitgenodigd, je wordt geïnterviewd, je reist veel.”
Kaz: “Het keramiekwereldje in Bizen is geen competitieve omgeving, iedereen probeert zich te bekwamen in de traditionele manier van werken, dat duurt soms jaren, maar wat ik doe is helemaal anders. Ik leerde het ambacht van mijn vader, op mijn achttiende na de school, richtte ik mij volledig op het pottendraaien en op mijn twintigste beheerste ik de techniek voldoende om er op een eigenzinnige manier mee om te gaan. Mijn familie heeft een studio in Bizen, veel van mijn vrienden zijn pottenbakkers, er is een hele community, maar ik wilde iets totaal anders. Mijn vader werkt in de traditionele stijl, hij maakt geen nieuwe dingen, hij maakt tafelgerei, maar ook kleine dierenfiguren in keramiek, helemaal in de Japanse traditie.”
Pascale: “Beschouw je jezelf als een kunstenaar, of als een ambachtsman?”
Kaz: “Ik beheers in grote mate de techniek als ambachtsman, maar wanneer ik mijn eigen werk creëer, beschouw ik mezelf toch meer als een kunstenaar. Dat wil ik vooral zijn. Maar wanneer ik er over nadenk heb ik het gevoel dat ik in eerste instantie wil leven als een kunstenaar en dat mijn werk me zal volgen.”
Pascale: “Is er een verschil tussen Europese keramiek en Japanse?”
Kaz: “Ik denk het wel. In Japan vertrekken we vanuit het materiaal, vanuit de klei. In Bizen halen we de klei zelf uit de grond. We staan er dichterbij. Van daaruit ontstaat het werk, in Europa vertrekt men van het concept, eerst het idee dus. Dat is het grote verschil.”
Pascale: “Maar jullie maken vaak dezelfde vormen. Geldt dat dan ook?”
Kaz: “Ja, het hangt wel af van de situatie. Je moet tijdens het draaien flexibel zijn. Wij gaan ervanuit dat de natuur, de klei dus, het sterkst is. Sterker dan het idee. Ik denk dat zulks meer cultureel bepaald is. Het gaat er niet alleen om dat iets goed gemaakt is of dat het een mooie vorm heeft. De klei zelf laten spreken is interessanter. Door een connectie te maken met de klei, wat iedereen op een andere manier doet, vind je ook een eigen stijl, zodat het individueel werk wordt. Is dat goed gezegd?”
Pascale: “Zeker. Voor mij als keramiste is dat duidelijk.”
Kaz: “Die benadering zou alles kunnen veranderen. De manier van draaien, het werken met klei, de traditionele vormen, het hele maakproces. Op die manier wordt het individueel werk. Ik begrijp wel dat het belangrijk is om een specifiek design of concept voor ogen te hebben en dat de traditie belangrijk is, maar nog belangrijker vind ik de persoonlijke creativiteit die leidt tot een individueel en soms onvoorspelbaar werk.”
Pascale: “Je komt uit het dorp Bizen, met een eeuwenlange traditie in pottenbakken. Wie was daar je leraar?”
Kaz: “Na de middelbare school ging ik in de leer bij Jun Isezaki, een pottenbakker uit Bizen en een van de bekendste pottenbakkers uit Japan. Ik werkte vier jaar in zijn atelier. Mijn vader, die ook een pottenbakker is, liet me weten dat Isezaki op zoek was naar een assistent en zo begon het. Nu heb ik mijn eigen studio, maar ik help hem nog wel bij het stoken van de oven en dergelijke. Soms komt hij nog kijken naar mijn werk.”
Pascale: “En wat zegt hij?”
Kaz: “(lacht) Hij moedigt mij aan om nieuwe dingen te maken, maar hij zegt ook dat ik de traditie moet in stand houden. Anders zal die verdwijnen. Het is ook goed te vertrekken vanuit de traditie en van daaruit iets nieuws te creëren. Hij zegt dat ik niet alleen maar het verleden mag volgen.”
Pascale: “En wat vindt jouw vader, die een klassieke pottenbakker is, van je werk?”
Kaz: “(lacht) Daarover praten we niet. Ik heb mijn visie en ik respecteer ook de zijne.”
De oven openmaken
Eindelijk loopt het bakproces naar zijn einde. De cursisten hebben een beurtrol gemaakt om het vuur in de oven in stand te houden en op de juiste temperatuur. Na drie dagen en drie nachten maken we hem open. De potten in allerlei vormen en kleuren komen een voor een tevoorschijn. De gloeiende as heeft de grijze klei omgetoverd in allerlei kleuren. Iedereen is enthousiast.
Kaz toont ook zijn eigen werk. Hij lijkt een gelukkig man te zijn, die leeft voor zijn kunst, maar die zeker niet naast zijn schoenen loopt. Kazuya Ishida is een man van wie we in de keramiekwereld nog veel zullen horen.
